Thế nên cuốn sách Võ Đại tướng với Điện Biên Phủ (NXB Quân đội Nhân dân, 2024) không phải của một cơ quan nghiên cứu hay của một sĩ quan cao cấp mà của một thường dân viết. Làm được như thế, tác giả đã phải đọc nhiều sách tham khảo, gặp nhiều sĩ quan đã tham gia chiến dịch. Cũng đi thực tế ở Điện Biên Phủ để tăng nguồn cảm hứng sáng tạo. Được xuất bản năm 2019, năm nay, tái bản và được xếp thứ 5 trong 25 cuốn (như in trong bìa 4). Sách chọn lọc của NXB QĐND sẽ họp báo công bố nhân kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên chấn động địa cầu. Dù với tất cả được khiêm tốn của một người cầm bút cũng phải nói. Đó là một thành tựu nho nhỏ góp vào ngày tự hào của cả dân tộc.

Cuốn sách gồm 3 phần, 19 chương . Lẽ ra là 20 chương, nhưng do NXB  bỏ đi một chương nên tác giả phải in 2 trang liền trên báo Lao động cuối tuần số 18, từ 3-5/5/2019: Vì sao Mỹ không nhảy vào Điện Biên Phủ. 

Phần 1: Đại tướng Võ Nguyên Giáp với Điện Biên Phủ, gồm 5 chương: 

I. Đại tướng Võ Nguyên Giáp và những điều giải mã/ II. Điện Biên Phủ, những điều ít biết/ III. Những chữ Nếu ở Điện Biên Phủ/ IV. Điện Biên Phủ là hình thái chiến tranh gì?/ V. Nghệ thuật nắm bắt thời gian trong chiến tranh của Võ Đại tướng. Mở đầu chương I. Tác giả trân trọng viết những lời tụng ca: “Đại tướng là một khối pha lê trong suốt”

Là ngọn núi lửa phủ tuyết.

Dù có lúc, có người cố tình đặt ra mấy câu hỏi không đâu, nhưng lịch sử đã trả lời thay ông. Nhân dân và quân đội đã trả lời hộ ông, và khi về với quê cha, đất tổ, khối pha lê ấy bỗng là điểm hội tụ ánh mắt ngưỡng mộ của cả dân tộc này, đất nước này, thế giới này làm nó rực lên muôn vàn hào quang chói lọi mà trước đó chỉ có Hồ Chí Minh có được và sau ông, không biết còn ai được hưởng niềm sùng kính ấy?

Thế nhưng, khối pha lê ấy vẫn có điều làm chúng ta phải suy nghĩ giải đáp. Ngược lại, cuộc đời ông cũng là giải đáp duy nhất, sòng phẳng, xác đáng một câu hỏi lớn về lịch sử giữ nước của thời đại Hồ Chí Minh mà rất tiếc, vì nhiều lý do không phải ai cũng biết và vẫn có điều chưa giải mã được.”

1. Võ Nguyên Giáp - một nét thân thế.

Có lẽ không mấy người giải thích ý nghĩa duy danh về tên đệm và tên ông như tác giả: Trong tiếng Việt, NGUYÊN có nguyên là “bắt đầu”, “ban đầu”, “đứng đầu”, “nguồn gốc”, “không thay đổi”. Còn GIÁP là: người đậu tiến sĩ, gần gụi. Loại áo chống sát thương, loại động vật có vỏ cứng trở che. Dĩ nhiên cũng nói về song thân ông, con đường học vấn. Hoạt động yêu nước bị Pháp bỏ tù.

Điều bạn đọc thú vị khi nói vắn tắt về tiểu sử của Đại tướng là những so sánh, bình luận. Ví dụ: “về học vấn. Cử nhân Luật là học vị cao nhất của ông”. “Điều gì làm nên vốn kiến thức ấy, hiển nhiên phải là tự học và cũng nhờ được soi sáng các hoạt động xã hội ông tham gia”… “Nhà quản trị  chỉ lo tìm cách vượt qua khó khăn, còn người lãnh đạo thì sáng tạo ra cách mới khắc phục khó khăn. Nhà quản trị tìm giải pháp tồn tại. Người lãnh đạo tìm cách chiến thắng. Nhà quản trị nhằm đạt thành công, người lãnh đạo hướng tới chinh phục. Nhà quản trị cố gắng làm tốt công việc trước mắt, người lãnh đạo nghĩ xa hơn, nghĩ toàn cục đến các đích lâu dài. Không mấy người quản trị không tham lam (đủ thứ), người lãnh đạo chỉ có tham vọng... Võ Nguyên Giáp là người lãnh đạo như thế và kỳ diệu là ông không mắc một sai lầm chính trị nào, ông còn hoàn thành suất sắc chức vụ Tổng tư lệnh duy nhất. Sau ông không còn ai có chức vụ này.”

2. Vì sao Hồ Chủ tịch lại giao chức vụ Bộ trưởng Bộ Quốc phòng cho ông. Bởi chức Bộ trưởng Quốc phòng đầu tiên lại giao cho ông Chu Văn Tấn. Rồi ông Phan Anh kia. Còn chức Bộ trưởng đầu tiên ông được giao là Bộ trưởng Bộ Nội vụ. Phải có chứng lí xác thực, giải trình, bình luận có lí mới được bạn đọc chấp nhận.

3. Nét tâm nhang mát dạ người, là nói về tình cảm của quân đội, nhân dân cả nước, nhân dân thế giới, nhất là giới trí thức và quân sự Pháp, Mỹ được dịp tỏ lòng tiếc thương vị Đại tướng huyền thoại. Việc tổ chức tang lễ được đưa ra Bộ Chính trị bàn. Tỉ lệ 50/50. Vì Đại tướng Quân hàm là cao nhất rồi. Sau năm 1975 thống nhất đất nước, đã có nhiều ý kiến trong Quốc hội đề nghị phong quân hàm Nguyên soái cho ông. Nhưng bị gạt đi, phẩm hàm cao nhất của ông chỉ là Phó thủ tướng, không thể tổ chức Quốc tang. Nhưng Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã sáng suốt đứng về phía Quốc tang nên việc ấy mới thành.

Quyết định ấy đã thấy tầm nhìn, sự hiểu biết tâm lí nhân dân, cũng là tâm lí thời đại. Nếu không thuận dân, cũng là không thuận thiên, thuận thời như thế thì không biết sẽ xảy ra chuyện gì? 

II. Điện Biên những điều ít biết.

Đầu năm 1950, Bác Hồ sang Liên Xô đề nghị viện trợ quân sự cho ta đánh Pháp. Mao Trạch Đông cử một đoàn cố vấn giúp ta. Trưởng đoàn là La Quý Ba, Ủy viên TW Đảng CSTQ, nguyên thư ký của Mao Trạch Đông (sau này là Đại sứ đầu tiên của TQ ở VN). Trưởng đoàn cố vấn quân sự là Vi Quốc Thanh (Tư lệnh Tập đoàn quân). Mai Gia Sinh cố vấn, về tham mưu, Mã Tây Phu, cố vấn về hậu cần. Đầu tháng 9/1950, La Quý Ba về nước. Tướng Trần Canh được cử sang với tư cách khách mời của Bác, vì hai người quen nhau từ khi ông còn học Trường quân sự Hoàng Phố mà Bác làm phiên dịch cho ông Bô rơ đin (cố vấn cao cấp của Liên Xô). Nhưng cả đoàn cố vấn chỉ biết CÁI (lực lượng của ta) không mảy may biết CÁCH đánh thiên biến vạn hóa của Bác và Đại tướng nên La Quý Ba có thư khuyến nghị ta quay lại đánh du kích. Trong chiến dịch Hòa Bình Mai Gia Sinh còn khuyên ta gàn ta quay lại đánh du kích. Còn trong chiến dịch Biên giới thì tướng Trần Canh lại khuyên ta nên bỏ dở chiến dịch Biên Giới thu quân, vì địch sẽ không cho viện binh lên. Thất Khê đã tăng thêm 4 tiểu đoàn. Nhưng Đại tướng đã thuyết phục được cố vấn bạn. Và Bác, lần duy nhất đi chiến dịch, trực tiếp chỉ đạo lại đồng ý với Đại tướng nên mới có chiến thắng Biên Giới, bắt sống hai đại tá, diệt hai binh đoàn Pháp. Được xếp là một trong những trận vận động chiến hay nhất trong chiến tranh đương đại. Còn trong chiến dịch Điện Biên Phủ, nếu cứ nghe theo tham mưu của Mai Gia Sinh, đánh nhanh thắng nhanh trong 3 đêm 2 ngày thì… Đại tướng không nghe, nhưng bề ngoài vẫn chấp nhận, vì kế hoạch đã phổ biến đến cấp trung đoàn rồi. Ông chỉ chia sẻ với một người là ông Hiếu chánh văn phòng Bộ Quốc phòng chứ không phải Tổng tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái (đã bị Mai Gia Sinh thuyết phục). Đêm trước ngày nổ súng, ông phải vượt qua được chính mình để đưa quyết định khó khăn nhất trong đời chỉ huy quân sự của mình (nghĩa là cả cuộc chiến tranh chống Mỹ) là lật lại cách đánh. Chuyển từ đánh nhanh thắng nhanh sang đánh chắc tiến chắc.

Nhưng đầu tiên phải thuyết phục được tướng Vi Quốc Thanh sau đó đến thuyết phục cả Bộ Tư lệnh chiến dịch, cả bộ ba Tham mưu - Chính trị - Hậu cần đều không nghe. Bí quá. Dừng cuộc họp lại một lát để nghĩ xem nên thế nào. Lúc quay lại, ông kể, trước khi đi chiến dịch, tôi đến chào Bác. Bác dặn: “Có thắng mới đánh. Không thắng là hết quân đấy. Đồng chí nào đảm bảo chắc tháng 100%”?

Không ai trả lời được. Thế là Đại tướng trực tiếp gọi điện cho các đại đoàn trưởng. Kéo pháo ra, trở lại vị trí tập kết….

Tác giả hạ 2 câu: 

- Nếu lúc ấy trên bảo dưới không nghe như bây giờ?

- Nếu bây giờ trên bảo dưới cũng nghe như bấy giờ?

Khi đăng báo Tiền Phong vì còn cả cặp hai câu, khiến gián giả rất thích thú. Vào sách bị cắt câu sau.

Vắn tắt thế thôi chứ thật ra Vị tướng quân còn được hỏi ý kiến Bộ Tư lệnh Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc và Mao Trạch Đông. Nhiều ngày sau mới trả lời đồng ý với ý kiến của Đại tướng. Đại tướng không dùng vô tuyến, cũng không dùng hữu tuyến mà cử một người tin cậy phóng xe về Tổng hành dinh báo cáo với Bác. Bác OK! Lúc đó mới triển khai toàn bộ kế hoạch. Lùi lại giờ nổ súng không phải 24 h mà là 1 tháng rưỡi sau.

III. Những chữ Nếu ở Điện Biên Phủ

Quân Pháp biết cả ngày nổ súng của ta, cả cách đánh của ta nhờ khai thác được một sĩ quan trinh sát bị bắt. Thấy ta không đánh như chúng biết, liền thả truyền đơn thách đánh. Sao lại không?

- Tại sao Điện Biên Phủ?

Địch xây dựng tập đoàn cứ điểm này để sống mái với quân ta. Ta tập trung 5 đại đoàn chủ lực bao vây. Bao vây, nhưng đánh bằng cách nào? Địch có lô cốt, hầm, hào. Ta chỉ có giao thông hào nhưng sáng tạo ra 5 chiến thuật: vây, lấn, tấn, triệt, diệt. 

IV. Điện Biên là hình thái chiến tranh trận địa chiến duy nhất ở VN và thứ 2 của thế giới (trong đại chiến thứ 1 (1914-1918)

Vậy là: nếu ta không dùng giao thông hào thì không thể thắng được. Đó là nếu không có pháo cao xạ của TQ viện trợ?

Nếu công binh và pháo binh không kéo được vào, lại kéo pháo ra, rồi lại kéo pháo vào, thì làm sao thắng được địch được?

Rồi, nếu nghe theo tham mưu của TQ thì…

- Chiến thắng là kết quả của lòng yêu nước, ý chí kiên cường của dân công, bộ đội và tài chỉ huy thao lược của Đại tướng cho nên lịch sử quân sự thế giới ghi ông là danh tướng thứ 40 trong 100 người từ cổ chí kim.

 Vì sao Mỹ không nhảy vào Điện Biên Phủ: Tham vọng của Mỹ ở VN Bác đã nhận ra từ lâu. Nhưng Quốc hội Mỹ không chấp nhận. Chỉ cho viện trợ vũ khí và chịu chi cho Pháp 2/3 kinh phí chiến tranh. 100 máy bay vận tải DC3 đã được sơn lại ký hiệu Pháp. Máy bay C119 bị ta bắn hạ phi công tử nạn.

V. Nghệ thuật nắm bắt thời gian trong chiến tranh của Đại tướng.

Ngày nổ súng lúc đầu xác định là 25/1. Nhưng cuối cùng là 13/3/1954. Nếu tin vào tử vi, tướng số thì đấy là ngày lẻ, ngày xấu. Tháng 2 lại chỉ 28 ngày. Sau này khi gặp lại thầy dạy sử của mình ở trường ĐHSP Hà Nội - GS Đặng Bích Hà - phu nhân Đại tướng, nêu câu hỏi: - Thưa… thầy có xem ngày tốt giờ tốt để nổ súng không ạ? Bà trả lời: “ - Anh Văn không bao giờ tin vào những điều vớ vẩn ấy. Khi thấy hội đủ điều kiện thì cho nổ súng thôi.” Thật ra tôi cũng biết, khi người ta không tin vào chính mình thì mới tin vào “tâm linh” thôi. (Mà “tâm linh” mấy chục năm nay mới hay nói đến chứ xem cuộc phỏng vấn của nhà báo Phan Đăng với PGS-TS Đinh Hồng Hải trên Youtube 9/10/2022 thì sẽ vỡ ra nhiều điều). Với những ai có tư duy khoa học thì chỉ có thời tiết tốt, xấu chứ không có ngày tốt, xấu.

VI. Các văn nghệ sĩ tham gia chiến dịch.

Nhạc sĩ, nhà thơ, nhà văn hóa nổi tiếng Nguyễn Đình Thi vào chiến dịch; được phân công xuống đơn vị bộ binh làm chính trị viên phó Tiểu đoàn. Đi thực tế như thế để có vốn sống sáng tác nhưng… Rất có thể tích lũy được rồi mà không có cơ hội thể hiện. Không biết Đại tướng có nghĩ như thế không? Chỉ biết, tự nhiên, có lệnh gọi con người tài hoa ấy về Mường Phăng. Tắm rửa sạch sẽ, cạo râu, cắt tóc, thay quân phục mới lên hầm Đại tướng để… hát. Hát chay, không có cả cây ghi-ta đệm, cho cả Đoàn cố vấn quân sự Trung Quốc nghe. Bài Người Hà Nội! Xong, không cho về đơn vị nữa, ở lại làm mấy việc văn phòng không tên. Nhạc sĩ Hoàng Vân viết Hò kéo pháo. Nhạc sĩ Đỗ Nhuận có Giải phóng Điện Biên.

Nhà thơ Tố Hữu không đi chiến dịch, nhưng vẫn có những câu thơ hay về những đoàn dân công ra mặt trận. “Dân công đỏ đuốc từng đoàn/ nát chân đất đá muôn tàn lửa bay…”. Nhưng có lẽ do cách tính đếm, mà câu thơ của ông: “năm mươi sáu ngày đêm khoét núi ngủ hầm, mưa dầm cơm vắt…” cứ đóng đinh vào lịch sử để bây giờ Truyền hình ta cứ con số 56 để nói. Thật ra trong hồi ký của Đại tướng chỉ có 55 ngày thôi. Và, chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử cũng vừa đúng 55 ngày. Một sự ngẫu nhiên lịch sử chứ không phải thần thánh tâm linh gì!

Phần 2: Chuyện những người làm nên lịch sử. Phần 3: Điện Biên hôm nay trong đó có 2 chương: “Một giờ bên Đại tướng” và “Hầu chuyện Phu nhân Đại tướng”. Bạn đọc tìm đọc vậy. Cảm ơn!

Hà Nội, ngày 28/3/2024

(Nguyễn Nam- Hà Nội mới 4/5/2024)