Nhân vật Tổng Bí thư trong tiểu thuyết Lửa Đắng

(Kỳ 2)

Ở Việt Nam đầu thế kỷ XXI, tình trạng “nhạt Đảng, khô Đoàn, xa rời chính trị” (Nguyễn Phú Trọng) trở nên phổ biến, đa số thanh niên giảm sút niềm tin, phai nhạt lý tưởng cách mạng, sống thực dụng; những tệ bệnh lạm dụng chức quyền để tham nhũng, hối lộ, nịnh trên nạt dưới trong chính trường; lách luật để dối trá thủ đoạn trong thương trường; lật mặt, xảo trá để cưỡng từ đoạt lí trong tình trường và các mối quan hệ… đang nhan nhản, khó kể hết và khó khống chế nổi.

Trong bối cảnh ấy, tạo dựng một hình mẫu nhân vật lí tưởng quả thực rất khó, rất hiếm. Thế nhưng điều đó không phải không thể làm. Chỉ có điều, các hình mẫu nhân vật lí tưởng trong tiểu thuyết đương đại không là đối tượng minh họa thuần túy cho những tư tưởng triết luận của nhà văn hay làm loa phóng thanh cho những quan điểm chính trị khô khan. Thay vào đấy, khác với thời kì trước, chúng được xây dựng chân thực, sinh động, cởi mở, và có chiều sâu.

Với mạch ấy và tiếp nối kỳ đầu tiên của chủ đề ‘Chút kỷ niệm về Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng’, Ban Biên tập trang thông tin điện tử vanhoadongtay.vn của Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây trân trọng trích giới thiệu bài phân tích của TS Trần Việt Hà về nhân vật Tổng Bí thư trong tiểu thuyết Lửa Đắng (XNB Lao Động, năm 2008), một trong các hình mẫu tiêu biểu về nhân vật lí tưởng trong một số lĩnh vực cụ thể ở các tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn.

Các đoạn dưới đây trích từ bài ‘Loại hình nhân vật lý tưởng trong tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn’ của TS Trần Việt Hà đăng trên Thời báo Văn học Nghệ thuật ngày 4/7/2024. Đầu đề và các chú thích ảnh do chúng tôi đặt.

TBT Nguyễn Phú Trọng tham gia điệu múa truyền thống của đồng bào dân tộc tại Thôn Kon Rơ Bàng 2, Xã Vinh Quang, TP Kon Tum. Nguồn: Trí Dũng/TTXVN

Theo tác giả bài báo, Tổng Bí thư trong Lửa Đắng là “nhân vật mang tầm cỡ quốc gia chịu tránh nhiệm xử lí những vấn đề chiến lược, vĩ mô thuộc phạm trù quốc gia, lần đầu tiên có mặt trên văn đàn Việt. 

Bỏ qua mô hình lãnh tụ trước đây xuất hiện mang tính tụng ca, khích lệ để minh họa hay chiêu an, Nguyễn Bắc Sơn đã xây dựng nhân vật chính khách số một của quốc gia trong cơn vặn mình, lột xác dữ dội của công cuộc đổi mới với bao biến cố, áp lực lớn không kém phần oái oăm”. 

Xuất hiện từ giữa tiểu thuyết trở đi, khác với vẻ ngoài trau chuốt, cầu kì bóng bẩy, tung hô đón rước “làm màu chính trị” quá mức của nhiều quan chức thời đổi mới thích khoe hình thức để PR (public relations) bản thân, Tổng Bí thư rất giản dị ngay trong cuộc họp với lãnh đạo chủ chốt thành phố Thanh Hoa về những tiêu cực trong quản lí đất đai: 

“Ông ngồi đó, mái tóc hoa râm cắt ngắn không rẽ ngôi. Bộ comple xám giản dị, áo sơ mi trắng không cravat” (sđd, tr.181). Ngay trong cuộc họp “mà các vị chủ nhà thấy căng thẳng, nặng nề”, “không vòng vo. Ông đi thẳng vào việc” (sđd, tr.177): 

“Chúng ta trao đổi tranh luận. Chúng ta đối thoại thẳng thắn, cởi mở trên tinh thần xây dựng. Các đồng chí phải phát biểu chính kiến của mình… Nếu không có ý kiến gì, thì coi như đồng ý với ý kiến của tôi. Tôi sẽ kết luận” (sđd, tr.181).

 Quan điểm làm việc với “các đồng chí chưa bị lộ” trong cuộc họp của vị chính khách đặc biệt đó là “nhìn thẳng vào sự thật, cùng trao đổi thẳng thắn trên tinh thần đồng chí, tinh thần cộng sản” (sđd, tr.178).

Chính vì thế, bên cạnh kiên nhẫn lắng nghe đến mức có thể, ông đã tung ra những câu hỏi “trực diện - sau này có người gọi là những câu hỏi chết người” (sđd, tr.187) rất thẳng thắn cắt ngang những diễn giải vòng vo “đánh lạc hướng” hay “tự phê bình” mủi lòng: 

“thế có cách nào hay hơn không?”, “nhưng tôi chưa thấy nói đến việc tiêu cực, bất hợp lí trong việc cấp đất này? Báo chí đã nêu ra đấy”, “Chắc trong bụng các đồng chí đã có câu trả lời, rằng không có tiêu cực gì đâu, nếu có, đã có người kiện cáo, rằng chỉ có thể là nhầm lẫn sai sót chứ gì” (sđd, tr.184) 

thể hiện những lập luận sắc bén khi vạch rõ những bất cập còn tồn đọng của cơ chế hay vấn nạn hối lộ, quan liêu của cấp dưới:

“Không một ai trong các đồng chí ngồi đây, không một ai trong bộ máy công quyền chúng ta công nhận sự thật này: còn cơ chế xin cho thì còn hối lộ. Tất cả những ai từng đi xin, đi chạy việc đều biết mười mươi rằng, dù không khuất tất, cũng phải hối lộ ít nhiều mới được việc. Khuất tất càng phải hối lộ nhiều mới xong việc” (sđd, tr.185). 

Từ vấn đề của cơ chế, ông nhìn thẳng vào tệ bệnh của mỗi ngành “Cái dở của tòa án chúng ta… là trọng chứng hơn trọng cung. Không ai nhận quà biếu mà lại đi kí nhận. Nếu muốn bảo vệ ai đó, cơ quan điều tra hoặc tòa án chỉ cần đưa ra kết luận: không có căn cứ để buộc tội nhận hối lộ. Thế là xong. Tôi không loại trừ chính các cơ quan này cũng có những con sâu, thậm chí sâu róm, được hối lộ nên ỉm đi nhiều vụ, làm nhẹ đi nhiều vụ” (sđd, tr.186). 

Từ trao đổi trong cuộc họp, Tổng Bí thư thể hiện những bức xúc trong công tác tổ chức cán bộ rất vô tổ chức: “rất nhiều việc tổ chức nhân sự, người ta cứ làm theo con đường … nào ấy, không ai giải thích được, trừ các bố tổ chức” (sđd, tr.184),

hay day dứt trước sự trù dập trả thù những người dám đấu tranh chống các thủ đoạn xã hội đen trong tiêu cực đất đai: “nó dùng luật rừng, tức là luật pháp của chúng ta, các cơ quan bảo vệ pháp luật ở chỗ các đồng chí, ở cả Trung ương nữa, chưa đủ mạnh” (sđd, tr.193).

(Còn nữa)