Nhà văn Nguyễn Trọng Tân, sinh ngày 5/6/1949, nhận Huy hiệu 50 năm Tuổi Đảng ở tuổi 74. Sáu năm sau khi nhập ngũ và chiến đấu tại chiến trường B và C kể từ tháng 4/1966, như vậy, chàng trai quê Làng Phù Phong, Xã Cao Xá (Huyện Lâm Thao, Tỉnh Phú Thọ), với ‘tuổi thơ bị hắt hủi và cô đơn’ [1], được kết nạp đảng.
Từ 1973, năm vào đảng, ông làm phóng viên chiến trường, tham gia Chiến dịch Hồ Chí Minh. Sau chiến tranh, hơn mười năm lăn lộn ở chiến trường (1966-1976) với hàm sỹ quan, ông ‘hoàn thành nốt chương trình phổ thông và thi đỗ’ [1] Khoa Ngữ Văn, Khóa 21, Đại học Tổng hợp Hà Nội.
Từ 1980, ông tham gia giảng dạy tại Đại học Tổng hợp Hà Nội ở tuổi 31. Sau vài năm, ông được cử làm Phó đoàn Chuyên gia Đại học Tổng hợp Hà Nội tại Đại học Tổng hợp - Sư phạm, Phnom Penh, Campuchia.
Cuộc đời phong phú của ông còn trải qua nhiều vị trí khác nữa như Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà báo Hà Nội, khóa I; Thư ký Tòa soạn Báo Người Hà Nội (do nhà văn Tô Hoài gợi ý năm 1985 [1]); Phó Tổng Biên tập Phụ trách Báo Tuổi trẻ Thủ đô; Phó Tổng Biên tập Báo Thanh Tra; Tổng Biên tập Báo Dân Tộc và Phát triển.
Tính từ năm 1985, ông di chuyển cả thảy qua sáu cơ quan báo chí, trong đó, năm tờ báo ông giữ chức phó tổng biên tập cho đến khi nghỉ hưu năm 2011, và tiếp tục cộng tác với ba bốn tờ báo trong ba năm sau đấy.
Vị trí Phó Tổng Biên tập Phụ trách Báo Tuổi trẻ Thủ đô của ông do ‘được Thành Đoàn Hà Nội xin về’ năm 1983 [1]. Chức danh ấy ‘vẫn chưa đủ tiêu chuẩn để được phân nhà riêng và, vì thế, ông ‘phải bám lấy chiếc giường cá nhân, tiếp tục cảnh chồng một nơi vợ một nẻo’ [1], cảnh hai nơi xa nhau 20 km, từ Thanh Xuân (Hà Nội) về làng Vân Côn (Hà Tây cũ). Ông kết nối thân quyến bằng chiếc xe đạp mãi như thế ‘đến hơn 40 tuổi … vẫn chưa có nhà ở với vợ con’ [1]. Tới 1993, ông ‘được Hội Nhà văn phân cho một căn hộ 36 mét vuông ở Thanh Xuân Nam khi đã vào tuổi 45’ [1] và ‘phải thay đổi thêm ba lần nữa…. sau 11 lần dọn nhà’ [1].
Tại Hội Nhà văn Việt Nam, nơi ông được kết nạp làm hội viên năm 1990, ông làm Phó Trưởng ban Thường trực Ban Sáng tác, và Tổng Biên tập Tạp chí Văn học nước ngoài.
Nhìn chung, ông chuyển sang làm báo và viết văn từ năm1984 với 23 tác phẩm đã xuất bản. Có thể kể đến bảy tập truyện ngắn; sáu tập bút ký, và mười tiểu thuyết.
Ngày 22/2/2022, ông và gia đình ‘tổ chức buổi giới thiệu hai cuốn tiểu thuyết: “Thư về quá khứ” và “Thiên mệnh” tại hội trường trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam’ [2]
 |
| Một Nguyễn Trọng Tân ‘tuổi thơ bị hắt hủi và cô đơn’ [1] ‘trích tiền bán sách tôn vinh văn hóa đọc’ [6] lúc cao niên (Ảnh: Báo CAND) |
Về truyện ngắn có Chuyện buồn thời con gái; Trang gia phả viết bằng vôi; Đò chiều. Về bút ký có Mười năm; Kí ức không yên; Hoa đất.
Về tiểu thuyết có Quyền lực xám (1989); Thư về quá khứ (2016); Đa đoan cõi tạm (2020); Thiên mệnh (2021); Thiên thu huyết lệ (2022); Phù sa máu (2023); Khúc ca người lính (2024).
Với tiểu thuyết Thư về quá khứ dày hơn 400 trang về đề tài chiến tranh, ông ấp ủ 18 năm, viết hai năm, và sửa ba bốn lần [xem 1]. Trên Báo Công an Nhân Dân, Lê Hoài Nam cho đây là ‘tiểu thuyết có sức nặng’ và tác giả ‘chừng như đã qua cái thời bột phát những niềm vui nông nổi’ [3] dù ‘chưa hẳn số phận nó đã xuôi chèo mát mái” [3].
Bốn năm sau, Đa đoan cõi tạm ra mắt khác hẳn về chủ đề. Sách đề cập ‘tình yêu của những sinh viên cầm súng ra chiến trường, sống sót trở về giảng đường tiếp tục học tập; quần áo, đầu tóc họ còn phảng phất mùi khét của khói súng. Họ ngồi học cùng lớp với những sinh viên tầm tuổi em út họ từ hệ phổ thông… khá nhiều cặp yêu nhau chênh lệch 15, 16 tuổi’ [3].
Tiểu thuyết Thiên mệnh, Nhà Xuất bản Hội Nhà văn phát hành tháng 11/2021, được Nguyễn Thị Anh Đào trên Báo Nhân Dân cho rằng ‘đã góp một tiếng nói định danh, là cách luận giải lịch sử bằng văn học’ [4].
Tái dựng bối cảnh và phản ánh xã hội phong kiến Việt Nam thời kỳ suy vi cuối triều Hậu Lê, ‘cuốn tiểu thuyết lịch sử 42 chương cùng vĩ thanh’ [4] phản ánh giai đoạn lịch sử 15 năm, từ 1774 – 1789, của dân tộc ‘với bao cuộc càn khôn ròng rã’ [4].
Cuốn tiểu thuyết thứ bảy này của Nguyễn Trọng Tân dựng lại các ‘nhân vật lịch sử mang dấu ấn đậm nét với rạch ròi công - tội’ [4], trong đó, nhân vật được ‘dày công xây dựng là Anh hùng dân tộc Quang Trung - Nguyễn Huệ’ [4].
Giai đoạn các nhân vật được phục dựng là lúc ‘các cứ liệu lịch sử với công trạng từng nhân vật hầu như đã lạc thất và ít được lưu truyền [4]. Đọc tiểu thuyết của ông ‘được xem là một cách trải nghiệm, tiếp cận công bằng’ [4] với ‘hàng trăm nghìn cuộc đấu khẩu, đấu trí, về cách sử dụng người tài của Nguyễn Huệ’[4], qua đó, xây dựng nhân vật trung tâm như ‘chấm đỏ xuyên suốt lịch sử dân tộc Việt Nam’ [4].
Tóm lại, ‘nhà văn Nguyễn Trọng Tân hoàn thiện tác phẩm này không phải để truyền thông điệp lịch sử, mà là cách để nhà văn vượt qua mọi bức tường, mọi lằn ranh của lịch sử và hiện thực, để soi chiếu bằng tác phẩm văn học chính trực’ [4].
Gần đây, ‘trong chuyến trở lại Sài Gòn sau mười năm’ [5] với cuộc gặp một số bạn văn tại TPHCM qua kết nối của nhà thơ Phạm Trung Tín và hỗ trợ của các bạn đồng môn một thời, Nguyễn Trọng Tân đã tặng bạn văn các tác phẩm mới, đọc thơ, giao lưu thơ nhạc với các nhà thơ Trần Mạnh Hảo, Nguyễn Xuân Vượng và bạn nhạc sĩ, Lương Định, Bích Ngân. Đỉnh cao rộn ràng xuất hiện khi ông ‘tự đọc những bài thơ vui của mình, như “Xin đưa Đền Hùng về Hà Nội”, “Về hưu”’ [5].
HQD
[1] Vương Tâm (2016), Nhà văn Nguyễn Trọng Tân: Người có cung thiên di, Báo Công an Nhân dân, tại https://cand.com.vn/doi-song-van-hoa/Nha-van-Nguyen-Trong-Tan-Nguoi-co-cung-thien-di-i414321/, truy cập 1/2/2025
[2] B.B.T (2022), Giới thiệu hai tiểu thuyết của Nhà văn Nguyễn Trọng Tân, tại https://nhavanhanoi.vn/tin-tuc-su-kien/gioi-thieu-hai-tieu-thuyet-cua-nha-van-nguyen-trong-tan-960.html, truy cập 1/2/2025
[3] Lê Hoài Nam (2020), Nhà văn Nguyễn Trọng Tân với “Đa đoan cõi tạm”, Báo Công an Nhân dân, tại https://cand.com.vn/Tu-lieu-van-hoa/Nha-van-Nguyen-Trong-Tan-voi-Da-doan-coi-tam-i588616/, truy cập ngày 1/2/2025
[4] Nguyễn Thị Anh Đào (2021), Nhớ một cánh đào phớt hồng trong rét Bắc, Báo Nhân Dân, tại https://nhandan.vn/nho-mot-canh-dao-phot-hong-trong-ret-bac-post674293.html, truy cập 1/2/2025
[5] Nguyên Hùng (2024), Cuộc trò chuyện đầu năm giữa nhà văn Nguyễn Trọng Tân với bạn văn ở TPHCM, tại https://nguyenhungvabanbe.com/cuoc-gap-mat-dau-nam-giua-nha-van-nguyen-trong-tan-voi-ban-van-o-tphcm, truy cập 1/2/2025
[6] Việt Châu (2022), Nhà văn Nguyễn Trọng Tân trích tiền bán sách tôn vinh văn hóa đọc, Tạp chí PetroTimes, tại https://petrotimes.vn/nha-van-nguyen-trong-tan-trich-tien-ban-sach-ton-vinh-van-hoa-doc-645772.html, truy cập 1/2/2025