Nhà tổ chức học thuật, từ hội thảo quốc tế đến công bố sử thi

Bản báo cáo của ông về quá trình nhận thức lý luận và sưu tầm sử thi Việt Nam được dịch và công bố ở cả Trung Quốc đại lục và Đài Loan (Trung Quốc). 

Ông cũng từng hai lần sang Đài Loan Trung Quốc) dự hội thảo tại Đại học Trung Chính và Đại học Thành Công, mang theo các bài nghiên cứu về địa danh Trung Quốc trong ca dao và thơ ca Việt Nam.

Hành trình ấy như bước chân của nhân vật “đi giữa hai bờ đông – tây”, gắn kết tri thức dân gian với học thuật khu vực.

Từ 1996 đến 2020, dù đủ điều kiện dự giải thưởng của Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, ông không đăng ký vì “đang tham gia Ban Chấp hành Hội”.

Ấy là liêm chính phương đông, kiểu “quân tử tránh điều nghi hoặc”.

Ông luôn bảo vệ nguyên tắc làm việc chậm rãi, cẩn trọng, theo đúng tinh thần thầy giáo ông kính trọng nhất, GS. Đinh Gia Khánh.

Ở ông có cái lặng lẽ của thợ cả, đứng sau các bộ sách lớn để đảm bảo chất lượng học thuật, và không nhận phần ánh sáng.

Ta nhớ tới câu thơ Nguyễn Đình Chiểu:
“Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm.”
Ông đã chở bao nhiêu đạo nghĩa của nghề nghiên cứu, không đòi ghi công.

Nhận huy hiệu đảng: cột mốc của trọn đời dâng hiến

Ngày 6/11/2025, trong không gian giản dị của văn phòng Đảng ủy Phường Ngọc Hà, GS.TS. Nguyễn Xuân Kính nhận huy hiệu 30 năm tuổi đảng. 

Với một khoa học gia đã dành cả đời gìn giữ văn hóa dân gian, khoảnh khắc ấy giống như “trái chín muộn”, nhưng là trái ngọt.

Ông luôn bảo vệ nguyên tắc làm việc chậm rãi, cẩn trọng, theo đúng tinh thần thầy giáo ông kính trọng nhất, GS. Đinh Gia Khánh (Nguyễn Trường Giang chụp).

Ở tuổi 74, ông vẫn viết, vẫn chỉnh lý, vẫn gửi bản thảo cho đồng nghiệp trẻ, vẫn tham gia sinh hoạt chi bộ ở EWLCC, vẫn giữ giọng trầm tĩnh của kẻ biết rõ giá trị của thời gian.

Nếu ví cuộc đời ông như một pho sử thi, chương này – chương về Đảng – là chương của lòng trung thành, không khoa trương, không phô diễn. Một mô hình trung thành kiểu văn hóa: trọn vẹn, khiêm cung, và đứng đắn.

Nhân vật lặng lẽ chống đỡ bầu trời văn hóa Việt

Trong thần thoại Hy Lạp, Atlas là khổng lồ chống trời.
Trong văn hóa Trung Hoa, các “ẩn sỹ giữ đạo” là lực lượng chống đỡ đạo lý.
Trong văn học dân gian Việt Nam, có những cá nhân “dựng nước bằng câu hát, giữ nước bằng ký ức”.

GS.TS. Nguyễn Xuân Kính thuộc về lớp ấy.

Ông không thuộc kiểu ồn ào.
Không thuộc kiểu đứng trước sân khấu.
Ông thuộc kiểu, nếu thiếu, chiếc cầu nối giữa quá khứ – hiện tại của văn hóa dân gian Việt Nam sẽ hụt hẫng một trụ cột.

Nhà thơ Tô Thùy Yên có câu:
“Ta về cúi mái đầu sương điểm,
Nghe nặng từ tâm lượng đất trời.”

Huy hiệu 30 năm tuổi đảng lần này là cái nặng ấy: nặng tình, nặng nghĩa, nặng trách nhiệm, nặng cả một đời làm văn hóa trong im lặng.

Ở tuổi 74, ông vẫn viết, vẫn chỉnh lý, vẫn gửi bản thảo cho đồng nghiệp trẻ, vẫn tham gia sinh hoạt chi bộ ở Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây (EWLCC), vẫn giữ giọng trầm tĩnh của kẻ biết rõ giá trị của thời gian (Nguyễn Trường Giang chụp)

Và với thế hệ trẻ – những ai đang đọc sách của ông, tra cứu công trình của ông, học ca dao trong hệ thống ông xây dựng – di sản ấy không bao giờ mất. Nó đang âm thầm lớn lên từ các trang sách.

Giống như ca dao từng viết:
“Cây khô xuống nước cũng khô,
Người khôn nói nhỏ ai dò được chăng”.

Tóm lại, GS.TS. Nguyễn Xuân Kính, với cả một đời “nói nhỏ”, để lại di sản khó ai có thể dò cho cùng. Ông:

• Một đảng viên mẫu mực.
• Một thân tâm giữ hồn Việt.

HQD

*Nhân dịp ông nhận huy hiệu 30 năm tuổi đảng tại phường Ngọc Hà, Hà Nội (6/11/2025)