Trẻ em nào cũng có văn hóa dân gian của riêng mình, các trò chơi, đồng dao, trào lưu, và truyền thuyết lan truyền đến các em xuyên suốt thời không.

Bạn có thể không nghĩ gõ “BOOBS” trên máy tính là di sản văn hóa, nhưng đúng là vậy. Truyền thống này đã được chia sẻ, gìn giữ và truyền qua nhiều thế hệ, hòa vào tiếng cười khúc khích của trẻ trong lớp học toán. Tri thức cộng đồng thiêng liêng này, cùng các phù du niên thiếu khác - quy trình bắt rận, lời đồng dao nhảy dây, nhịp điệu trò vỗ tay – là trung tâm trải nghiệm trẻ thơ.

Khi trẻ em ở cùng nhau, chúng phát triển các nghi thức, truyền thống, trò chơi và truyền thuyết của riêng mình - về cơ bản, văn hóa dân gian của riêng chúng, hay như các nhà nghiên cứu gọi là “văn hóa trẻ thơ”. Văn hóa ấy có thể phổ biến và trường tồn—chẳng hạn tâm trí trở nên bối rối khi nghĩ có bao nhiêu thế hệ trẻ em đã chơi đuổi bắt. Ngay cả các phát minh có vẻ hiện đại hơn, ví dụ “chữ S tuyệt vời”—một chữ S hình khối, có hình vẽ graffiti được khắc lên vô số cuốn sổ tay gáy xoắn—là tiêu chuẩn chung cho nhiều người lớn lên ở những thời điểm và địa điểm khác nhau tại Hoa Kỳ. “Làm thế nào rất nhiều trẻ em xuyên thời gian và không gian biết chính xác những điều giống nhau?”.

Bản thân trẻ có lẽ không thể nói cho bạn truyền thuyết của chúng bắt đầu từ đâu. Nếu bạn hỏi một đứa trẻ về nguồn gốc của một trò chơi hoặc vần điệu cụ thể, chúng có thể sẽ nói với bạn rằng chúng đã phát minh nó, Rebekah Willett, giáo sư tại Trường Thông tin thuộc Đại học Wisconsin ở Madison, người nghiên cứu về văn học trẻ em, nói với tôi: “Chúng (trẻ em) không thể truy tìm nó, và chúng không cất công (đầu tư vào việc) truy tìm nó”. Thật vậy, nghĩ lại truyền thuyết thời trẻ của chính mình, tôi và bạn bè không biết đã cho nhau xem “các phát bắn con rận" bằng đầu một cái bút chì cơ học thế nào, hay tại sao mọi người trong lớp nghệ thuật tiểu học của tôi lại bôi bẩn tay họ bằng Elmer’s glue (Elmer’s glue là tên một loại keo dán đa năng, thương hiệu keo hang đầu ở Mỹ, dẫn đầu thị trường với 80% thị phần keo đa dụng tại Mỹ, và hiện đã chính thức có mặt tại thị trường Việt Nam), thứ keo dán đa năng, đợi cho khô rồi bóc ra một cách có phương pháp (ngoài thực tế là nó cực kỳ thú vị và tôi sẽ làm lại ngay bây giờ nếu có keo ở gần). Những hành vi này gần giống analogue memes, các đơn vị văn hóa mà dường như đến từ hư không và ở khắp nơi.

Cũng giống các meme, nơi truyền thuyết trẻ thơ đến được cho ít quan trọng hơn cách nó lan truyền và tại sao nó thu hút chú ý ngay từ đầu. Cách truyền lan chính của văn hóa trẻ thơ, có lẽ hiển nhiên, là truyền khẩu do trẻ dạy nhau. Trẻ lớn hướng dẫn trẻ nhỏ ở trường và ở nhà, nơi anh chị em đóng vai trò quan trọng trong việc truyền những chuyện cười và trò chơi qua nhiều thế hệ. Về việc truyền thuyết trẻ thơ lan rộng ra sao trên phương diện địa lý, có một số yếu tố chủ đạo. Một là học sinh mới đến trường với túi đầy kiến ​​thức từ nơi khác. Còn lại là anh em họ, những người bạn thân nhất của nhiều đứa trẻ không học cùng trường với chúng.

Người lớn cũng có vai trò duy trì truyền thuyết trẻ thơ, dù chỉ với chức năng hỗ trợ. Cha mẹ và giáo viên chia sẻ các bài đồng dao, dân ca và trò chơi với trẻ, còn người lớn tạo các bộ phim, sách và chương trình truyền hình mà chúng xem. Hoài niệm thời thơ ấu của chúng ta hình thành những gì trẻ em tiếp xúc. Nhưng Steve Roud, nhà văn học dân gian người Anh và là tác giả của The Lore of the Playground, nhấn mạnh với tôi rằng văn hóa dân gian về bản chất không phải do cơ quan có thẩm quyền nào truyền lại. Nó là của nhân dân, do nhân dân—ngay cả khi họ là trẻ em. Vì vậy, dù trẻ em có thể cóp nhặt từ văn hóa đại chúng và áp dụng những điều chúng học từ người lớn, biến thứ gì đó thành của riêng và sử dụng nó cho mục đích cá nhân mới khiến nó thành văn hóa trẻ thơ. PAW Patrol không phải chuyện trẻ con; mà là trò tiêu khiển được trẻ em phát minh trên sân chơi bằng cách sử dụng các nhân vật PAW Patrol.

Như Iona và Peter Opie, hai nhà tiên phong trong lĩnh vực văn học thiếu nhi, viết trong cuốn sách năm 1959 của họ, Truyền thuyết và ngôn ngữ của học sinh, “Những mẩu truyền thuyết mà trẻ em học hỏi lẫn nhau lập tức trở nên thực tế hơn, dễ sử dụng hơn và bao quát, thú vị với chúng hơn bất cứ điều gì chúng học từ người lớn”. Và một số thông tin - chẳng hạn cách triệu hồi Bloody Mary (truyền thuyết dân gian về một bóng ma hoặc linh hồn được triệu hồi để tiết lộ tương lai) trong gương hoặc đảm bảo một ngày tuyết rơi bằng cách mặc bộ đồ ngủ từ trong ra ngoài - dù sao bạn cũng không thể dựa vào người lớn để truyền đạt.

Về những thứ trở nên phổ biến, Alex Mesoudi, nhà nghiên cứu tiến hóa văn hóa tại Đại học Exeter, Vương quốc Anh, chỉ cho tôi hai lực lượng chính ảnh hưởng đến việc liệu một mảng văn hóa cụ thể có lan rộng hay không. Lực lượng thứ nhất, bạn có thể gọi là “sức hấp dẫn”, là liệu bản thân nội dung của truyền thuyết có khả năng được “người khác ghi nhớ, truyền lại và tiếp nhận hay không”. Ông nói với tôi trong một email: Ví dụ: một bài hát súc tích có vần điệu và lặp đi lặp lại có lẽ đáng nhớ hơn một bài dài, quanh co. Lực lượng thứ hai, bối cảnh bạn tìm hiểu điều gì đó và bối cảnh đó có địa vị cao thế nào - đó có thể là xu hướng văn hóa đại chúng thịnh hành vào thời điểm hiện tại hoặc chỉ liên quan đến những đứa trẻ nổi tiếng ở trường. Tôi gọi đây là (xu thế) “mát mẻ”. (Và, tất nhiên, không thể cường điệu hóa hay phóng đại sức hấp dẫn của nghịch ngợm. Bởi lẽ bất cứ điều gì người lớn coi như cấm kỵ đều là mặt hàng nóng trong xã hội trẻ em.)

Khi trẻ bám vào thứ gì đó, các em sẽ bám thật chặt. Nói chuyện với Roud và đọc sách của ông, tôi ngạc nhiên về số lượng tài liệu tham khảo chung mà chúng tôi có dù thuộc các thế hệ và quốc gia khác nhau. Chúng tôi đã hồi tưởng về bản nhại cổ điển “Jingle bells, Batman smells” (được viết bởi James Lord Pierpont vào những năm 1850) mà ông gọi là “hoàn hảo”. “Đó là sức mạnh của văn hóa dân gian,” ông nói với tôi. “Nó được biết đến trên toàn thế giới nói tiếng Anh, bởi nó hiệu quả. Tất cả chỉ có vậy”.

Tuy nhiên, nơi chúng tôi tách hướng là dòng thứ hai của bài hát. Đối với tôi, đấy là "Robin đẻ trứng." Nhưng Roud hát, "Robin đã bay đi." Ông nói với tôi rằng điều đó thể hiện xung đột cốt lõi của văn hóa dân gian – giữa tương đồng và biến thể, truyền thống và sáng tạo.

Dù một số cấu phần của truyền thuyết trẻ thơ tồn tại mãi mãi, các yếu tố khác đến và đi cùng với nền văn hóa đương thời. Nhưng ngay cả khi đó, Willett nói với tôi, trẻ em thường xây dựng dựa trên những gì xuất hiện trước, dù chúng có nhận ra điều đó hay không. Ví dụ: COVID-19 đã xuất hiện trong nhiều trò chơi trẻ em, bao gồm “truyền dẫn coronavirus” — tất nhiên, nó được xây dựng dựa trên một trong những trò chơi dành cho trẻ em cổ điển nhất hiện có. (Roud nghi ngờ rằng vào thời Victoria, trẻ em Châu Âu chơi cholera tag – *học sinh sẽ tham gia vào trò chơi đuổi bắt trong đó một người chơi được chỉ định là nguồn bệnh và sẽ “lây nhiễm” cho những người khác bằng cách đánh dấu họ* hoặc trò gì đó tương tự.) Một ví dụ khác Willett đưa ra, từ một trong những nghiên cứu của bà, là trò chơi dựa trên các Thiên Thần Khóc trong Doctor Who—những quái vật chỉ có thể di chuyển khi bạn không nhìn chúng. Dù trò chơi được lấy cảm hứng từ văn hóa đại chúng, Willett lưu ý rằng một trò chơi bạn tiếp cận ai đó khi họ quay đi là thể cấu rất cũ. Một trò chơi như vậy, Bước Chân Của Bà Ngoại, có từ ít nhất những năm 1900, bà viết.

Điều này đưa tôi đến một vấn đề dường như thực sự gây chú ý tới các nhà nghiên cứu văn học trẻ em: Người lớn, có vẻ, luôn ở tình trạng lo lắng thường trực rằng Trẻ em Ngày nay không vui chơi theo cách vốn có, có lẽ do bất kỳ công nghệ nào được trình làng gần đây nhất. Roud và Willett đều độc lập trình bày điều này với tôi và cho rằng điều đó không đúng. Như nghiên cứu của Willett cho thấy, công nghệ và phương tiện truyền thông ảnh hưởng đến cách chơi của trẻ em— nhưng điều đó không có nghĩa bản thân sự vui chơi sẽ biến nguy.

Willett cho rằng người trưởng thành có thể quá tập trung vào “trẻ em trong quá trình trở thành”, đồng thời lo lắng về phát triển của chúng và chuẩn bị cho chúng cuộc sống tương lai mà ngày nào đó chúng sẽ bước sang. Và trong quá trình ấy, bà nghĩ, chúng ta có thể quên “trẻ em như một tồn tại người”—giữa xã hội và nền văn hóa phức tạp mà chúng đang sống. Văn hóa trẻ thơ là ngôn ngữ chung của trẻ em và dù người lớn có thể nhớ về nó như ký ức trìu mến, chúng ta không còn thông thạo ngôn ngữ này nữa. Chúng ta không phải lúc nào cũng hiểu khi nhìn vào nó, bởi nó không dành cho chúng ta. “Tất cả những gì bạn thấy là những đứa trẻ chạy xung quanh la hét,” Roud nói. “Bạn không nhận ra rằng chúng đang chơi một trò chơi”.

Và vì vậy, khi đến tuổi trưởng thành, chúng ta có thể mất đi hiểu biết về điều mà chúng ta từng biết từ tận xương tủy: rằng gõ 8-0-0-8-5 trên máy tính bỏ túi không chỉ nghịch ngợm và thú vị mà còn quan trọng. Cảm giác hồi hộp nổi loạn, tình hữu ái mãnh liệt, thôi thúc truyền đạt tri ​​thức (và giả vờ như chính bạn nghĩ ra)—tất cả những điều này sẽ phai nhạt theo thời gian. Nhưng nó ổn. Trẻ em sẽ giữ cho truyền thống luôn tiếp diễn.

Julie Beck là một nhà biên tập kỳ cựu tại The Atlantic, nơi cô đảm đương đề mục Gia Đình, và là tác giả của “The Friendship Files” – dự án truyền thông của sở báo này.