Mười năm nhà lưu niệm văn học Nga đầu tiên của tư nhân ở Việt Nam

Sáng 8/1/2025, hai thành viên thế hệ 9X cùng hai bậc cổ thụ thế hệ 4X và 5X của Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây (EWLCC) điền dã về nhà lưu niệm văn học Nga đầu tiên của tư nhân ở Việt Nam, một công trình độc đáo tròn 10 năm tuổi do đích thân dịch giả Hoàng Thúy Toàn, cựu Giám đốc EWLCC, gây dựng tại chính quê ông, Tỉnh Bắc Ninh.

Giữa rét ngọt của gió mùa đông bắc vừa tràn về, ở tuổi 87, dịch giả Hoàng Thúy Toàn khoác ba lô đựng toàn sách cuốc bộ từ nhà riêng nằm sâu hun hút trong Ngõ 285 Phố Đội Cấn (Quận Ba Đình, TP Hà Nội).

Ông cứ thế rảo một mạch, không nghỉ, dẫu có thở dốc, ra đầu một ngõ khác cũng của Đội Cấn, cách điểm ông xuất phát gần nửa cây số.

Cô nhân viên phụ trách hành chính của EWLCC, thạc sỹ Hà Thị Thanh Huyền dân tộc Mường, đòi bằng được đeo hộ ba lô nặng trĩu sau lưng ông nhưng lão bá quyết không cho phép. Đổi lại, hai ông cháu chuyện trò như ngô rang suốt chặng đường. Huyền lúc đầu ngỡ cái ngõ hun hút sẽ dài vô tận với ông, bộ từ điển bách khoa biết đi về văn học Nga. Rút cục, cô không phải thực hiện các thao tác ‘tạm dừng’, ‘dìu’, ‘đỡ’, như từng được một lãnh đạo EWLCC giao nhiệm vụ và lưu ý nhiều lần.

Bằng sức vóc ấy, mười năm trước, ông chứng kiến ra đời di sản vật thể đầu tiên do ông ấp ủ và gây dựng. Hơn 30 năm chuẩn bị và gần 20 năm triển khai sau khi nghỉ hưu, ông dinh về căn nhà hai tầng, tổng diện tích 50m2 mượn từ một nhà hảo tâm, hàng ngàn hiện vật liên quan đến văn hóa Nga.

Năm năm trước khi khánh thành nhà lưu niệm, ông được Tổng thống Nga lúc bấy giờ, Dmitri Medvedev, tặng Huân chương Hữu nghị, ghi nhận đóng góp của ông thúc đẩy giao lưu văn hóa lưỡng quốc Nga – Việt. Trong quá trình xây dựng nhà lưu niệm, ông kể được một cựu nữ nhà giáo Nga 90 tuổi tặng 1.000 USD.

Ứng với hai tầng của nhà, ông xây dựng hai chủ đề cho nhà lưu niệm. Tầng một mang tên “Những trang Tình nghĩa”, trưng bày các tư liệu phản ánh quan hệ văn học, văn hóa Việt – Nga, trong đó có tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Nga. Thuộc nhóm tư liệu ủng hộ của văn học Nga với cuộc kháng chiến chống Mỹ của Việt Nam, có tư liệu về các nhà văn Nga biểu tình ủng hộ Việt Nam.

Tầng hai được giành đề trình bày năm giai đoạn văn học Nga tại Việt Nam, theo cái nhìn của riêng ông, tính từ đầu thế kỷ 20 đến nay, trong đó có các tác phẩm kinh điển như Anna Karenina, Người Mẹ, Sông Đông Êm Đềm, cùng nhiều tài liệu và nghiên cứu văn học Nga.

Các thành viên cách biệt gần nửa thế kỷ của EWLCC tại cổng Nhà lưu niệm Văn học Nga tại Việt Nam lúc trưa mùng 8/1/2025. Trong ảnh, từ trái qua phải, cử nhân Hoàng Trung Nguyên sinh năm 1994 – nhân viên phụ trách truyền thông, nhà văn Nguyễn Bắc Sơn sinh năm 1941 – Giám đốc kiêm Bí thư Đảng ủy EWLCC, dịch giả Hoàng Thúy Toàn – cựu Giám đốc EWLCC, và thạc sỹ Hà Thị Thanh Huyền sinh năm 1992 – nhân viên hành chính.

Nhà lưu niệm văn học Nga đầu tiên của tư nhân tại Việt Nam, khánh thành ngày 23/5/2015. Dịch giả Hoàng Thúy Toàn cho hay nhà lưu niệm được một cặp vợ chồng tài trợ xây dựng trên đất công của làng và ông có thể sử dụng nó vô thời hạn cho sự nghiệp tinh thần của mình. Nhà lưu niệm hiện do một cá nhân là cháu của ông sống gần đó quản lý, và cháu không đòi hỏi ông bất cứ chi phí nào. Mỗi khi có khách tham quan, cháu ông sẽ mở cửa và giới thiệu.

Dịch giả Hoàng Thúy Toàn (đứng giữa) sang sảng về hồi ức quanh bộ sưu tầm tại tầng một của nhà lưu niệm ở Phường Phù Lưu, Bắc Ninh, sáng 8/1/2025

“Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây nên tôn vinh nỗ lực bền bỉ của ông Hoàng Thúy Toàn. Tôi tin tưởng những di sản vật thể ở đây, những giá trị văn hóa, những gì nhìn thấy và không nhìn thấy, sẽ tiếp tục truyền đạt đến thế hệ mai sau theo nhiều cách khác nhau”, thạc sỹ Huyền, quê tỉnh miền núi phía bắc Phú Thọ, nói sau khi kết thúc chuyến hành hương cô cho rằng không chỉ mãi lưu tồn trong tâm trí mà còn khiến ký ức bốn năm theo học khoa sử ở Trường Đại học Tây Bắc của cô có vẻ lung linh hơn xưa.

Cả sáng ấy của ngày đầu năm đầy mây, cử nhân Hoàng Trung Nguyên cao gần 1m80, nhân viên truyền thông của EWLCC, trực tiếp lấy xe của gia đình thực hiện chuyến công tác đầy màu sắc, sau khi để đoàn chờ ngoài đường đầy tú hụ ồn và bụi hơn nửa tiếng. Đi theo kim chỉ nam của G-map để dò điểm đến cách Hà Nội chừng 20 km, chàng trai chưa vợ ưa thích công nghệ đưa tập thể cập bến an toàn sau gần hai tiếng.

Cuối cùng, họ cũng tới Phường Phù Lưu, Thị xã Từ Sơn, nơi sản sinh nhiều danh nhân văn hóa như nhà văn Kim Lân, họa sĩ Hoàng Tích Chù, và nhạc sĩ Hồ Bắc.

Chuyến đưa thế hệ trẻ của EWLCC về Phù Lưu thăm nhà lưu niệm lịch sử của dịch giả Hoàng Thúy Toàn kết thúc bằng bữa trưa quá giờ ngọ tại một nhà hàng gần đó. Sau các món cơm niêu, cá kho, thịt kho, trứng rán, canh cua mồng tơi đậm đà, nhà văn Nguyễn Bắc Sơn nằng nặc đòi trả tiền; và ông không quên nhắc hai thanh niên chớ sao nhãng hạn chót sản xuất một bài ghi nhận cuộc hành hương như một trong những dấu mốc hiếm hoi, khoan khoái, dễ chịu, đầy ắp dư vị, trong lịch sử thăng trầm hơn hai chục năm tuổi của EWLCC.

Món quà tinh thần tặng cha đẻ của nhà lưu niệm tư nhân ở tuổi bát tuần ra mắt đúng dịp Chi bộ EWLCC tổ chức đại hội theo tinh thần chỉ đạo của Tổng bí thư ĐCS VN Tô Lâm, thể hiện trong bài ‘tổ chức tốt đại hội đảng bộ các cấp nhiệm kỳ 2025-2030’ đăng tải trên báo chí ngày 11/2.

HQD